Vertaalplagiaat: is een vertaling met eigen woorden nog steeds plagiaat?

AIPlagiaatTools

3 sep

Geschreven door Robert-Jan van Eenennaam

Stel, je vindt een mooie Engelse tekst over jouw essayonderwerp. Je vertaalt die tekst naar het Nederlands en levert het in als je eigen werk. Slim, denk je. Jij hebt immers de woorden zelf in het Nederlands opgeschreven. Maar vergis je niet: vertalen is plagiaat. Ook als je iets vertaalt en in je eigen woorden opschrijft, kan het nog steeds plagiaat zijn. In dit artikel leggen we uit waarom dat zo is, geven we voorbeelden en bespreken we hoe het zit met hulpmiddelen als DeepL, Grammarly, ChatGPT en Claude. Zo weet jij precies waar de grenzen liggen en hoe je problemen voorkomt.

Wat is vertaalplagiaat?

Plagiaat betekent dat je het werk of de ideeën van iemand anders presenteert als je eigen werk. Meestal denken we dan aan letterlijk knippen en plakken. Maar plagiaat kent veel vormen, en vertalen zonder bronvermelding is daar één van. Volgens de schrijfhulp van Scribbr pleeg je bijvoorbeeld al plagiaat door de tekst van een ander te vertalen of parafraseren zonder correcte bronvermelding. Ook Universiteit Utrecht is duidelijk: Ook het vertalen of parafraseren van een tekst zonder duidelijk te maken dat het niet om je eigen gedachten gaat, geldt als plagiaat. Met andere woorden: heb jij een artikel, boek of blog van iemand anders genomen en dat simpelweg vertaald zonder de auteur te noemen? Dan doe je alsof hun werk van jou is. En dat mag niet.

Waarom wordt vertalen gezien als plagiaat? Omdat de inhoud niet van jou is. Je kunt de woorden van taal veranderen, maar de ideeën, opbouw en inzichten komen nog steeds van die oorspronkelijke schrijver. Als je dat niet duidelijk aangeeft, krijgt de lezer de indruk dat jíj deze mooie zinnen of slimme redenering hebt bedacht. Dat is precies wat plagiaat is: de indruk wekken dat andermans werk jouw eigen werk is. Het gaat dus niet alleen om letterlijk kopiëren, maar ook om het overnemen van gedachten of tekstdelen in een andere vorm.

Neem nu contact op

“Ik gebruik toch mijn eigen woorden?” Waarom het nog steeds plagiaat kan zijn…

Veel studenten die naar ons toekomen zijn verbaasd: “Maar ik heb het toch in mijn eigen woorden geschreven?” Zeker als ze niet woord voor woord hebben vertaald, maar de tekst vrij hebben herformuleerd. Toch blijft het plagiaat als je te dicht bij het origineel blijft zonder bronvermelding. Een docent of plagiaatchecker ziet vaak dat de structuur, volgorde van argumenten en specifieke termen verdacht veel lijken op een bestaande tekst.

→ Bedenk: als je een Engelse zin neemt en alleen wat woorden vervangt door Nederlandse synoniemen, is dat geen echt origineel werk. Scribbr noemt dit “parafraseren zonder daadwerkelijk je eigen woorden te gebruiken (te dicht bij het origineel blijven)”. Je hebt dan eigenlijk een puzzel gemaakt van andermans zinnen. Dit heet ook wel patchwork-plagiaat of mozaïekplagiaat. Ook al staan er niet letterlijk dezelfde zinnen, je hebt de bron niet echt verwerkt in je eigen verhaal. Het gevolg: het lijkt nog steeds alsof het idee van jou was, en dat is misleidend.

Vertalen met kleine aanpassingen: is dat ook plagiaat?

Je vindt online een Engelstalige definitie van een belangrijk begrip. Je denkt: die ga ik gebruiken! Je vertaalt de zin en verandert een paar woorden zodat het beter Nederlands wordt. Je voegt zelfs een bronvermelding toe van het boek waar de definitie uit komt. Helaas kan dit alsnog problemen geven. Waarom? Omdat je "vertaling" vrijwel hetzelfde zegt als het origineel.

Sommige docenten of examencommissies beschouwen dit als ongeoorloofd overnemen, zéker als de zinsstructuur herkenbaar blijft. Ze kunnen zeggen dat je bewust woorden hebt gewisseld om plagiaatsoftware te misleiden. In feite had je dan beter de definitie letterlijk kunnen citeren en de bron duidelijk kunnen noemen, of de uitleg echt helemaal in je eigen stijl kunnen opschrijven. Dit voorbeeld laat zien: zelfs met een bronvermelding kun je in de gevarenzone komen als je niet grondig genoeg herformuleert.

Zorg dus dat je een tekst volledig eigen maakt. Of kies voor een duidelijk citaat tussen aanhalingstekens als iets lastig anders te verwoorden is.

Voorbeelden van vertaalplagiaat die we vaak zien

Veel studenten denken dat docenten een vertaling nooit zullen herkennen. Dat klopt niet. Docenten zien vaker dan je denkt wanneer een tekst vertaald is van een andere bron. Het taalgebruik kan bijvoorbeeld onnatuurlijk aandoen; niet per se omdat jij geen moedertaalspreker bent, maar omdat de formuleringen net te letterlijk overkomen vanuit de brontaal. Bovendien zijn docenten niet gek: als een essay opvallend professioneler of volwassener klinkt dan jouw eerdere werk, gaat er een belletje rinkelen. Sommigen gooien verdachte zinnen in Google (eventueel terugvertaald) en vinden zo de oorspronkelijke bron in een andere taal. Hieronder enkele scenario's waarin je risico loopt:

Hele tekst vertalen: Je hebt een compleet artikel gevonden in het Engels en dat in zijn geheel naar het Nederlands vertaald voor je verslag. Je vermeldt de bron niet. Dit is overduidelijk plagiaat. Je presenteert het namelijk alsof jij dit allemaal zelf hebt geschreven, terwijl het iemand anders' werk is.
Stukjes vertalen en samenvoegen: Je knipt en plakt informatie uit verschillende buitenlandse bronnen, vertaalt die fragmenten en verweeft ze tot één verhaal. Je denkt dat niemand het merkt omdat de tekst "nieuw" lijkt. Ook dit is plagiaat, want al die ideeën en zinnen komen van anderen. Zonder referenties lijkt het alsof jij al die kennis zelf bijeengebracht hebt.
Vertalen en een beetje herschrijven: Je vertaalt een alinea en vervangt daarna wat woorden, schuift met bijzinnen en past de woordvolgorde aan. Zonder bronvermelding blijft dit plagiaat.
Vertaling met bronvermelding, maar bijna letterlijk: Je vertaalt een passage uit een wetenschappelijk artikel en zet keurig de bron erbij in je voetnoot of literatuurlijst. Alleen is je "parafrase" haast identiek aan het origineel, op een paar synoniemen na. Technisch gezien heb je niet oneerlijk geprobeerd de bron te verstoppen, maar veel opleidingen vinden dit toch onacceptabel. Ze verwachten dat je de inhoud begrijpt en in eigen stijl weergeeft. Bij een te letterlijke vertaling, zelfs mét bron, kun je dus puntenaftrek krijgen of een waarschuwing wegens plagiaat krijgen, omdat je niet laat zien dat je het zelf kunt verwoorden.

Mag je eigen werk vertalen voor een opdracht?

Hoe zit het als je je eigen tekst vertaalt? Stel, je moet een verslag in het Engels inleveren, maar je schrijft makkelijker in het Nederlands. Je zou dan je Nederlandse tekst door DeepL of Google Translate kunnen halen en het Engelse resultaat inleveren. Is dat plagiaat? Nee, niet in de klassieke zin. Je “steelt” immers niets van iemand anders; de inhoud is van jezelf. Maar pas op: dit kan onder fraude vallen als de opdracht juist bedoeld was om je taalvaardigheid te beoordelen.

→ Ons advies: Gebruik vertaaltools niet stiekem om taalopdrachten te "cheaten". Twijfel je of je een vertaalhulpmiddel mag inzetten? Vraag het even na bij je docent. Bij een inhoudelijke opdracht (bijvoorbeeld een natuurkundig rapport) zal een docent het misschien minder erg vinden dat je je eigen tekst door een vertaler haalt voor de juiste taal. Maar bij een taalvak of schrijfopdracht ligt het gevoeliger. Wees open over je hulpmiddelen, transparantie voorkomt meestal veel problemen achteraf.

DeepL en Google Translate: handig, maar pas op

DeepL, Google Translate en andere vertaalmachines zijn geweldige tools om snel teksten om te zetten naar een andere taal. Veel studenten gebruiken ze dagelijks. Maar in het kader van plagiaat moeten we twee situaties onderscheiden:

1. Vertalen van een bron:

Je gebruikt DeepL om een tekst van iemand anders te vertalen en plakt die met kleine aanpassingen in je eigen verslag. Dit is nog steeds plagiaat. De vertaaltool verandert alleen de taal, niet het eigenaarschap van de woorden. Zie een vertaalmachine als een soort woordenboek; het feit dat een computer het vertalen doet, geeft je niet het recht de inhoud toe te eigenen. Je moet nog steeds de originele bron vermelden. Dus: een buitenlandse bron vertalen ≠ zelf geschreven content. Zonder bron blíjft dit diefstal van andermans werk.

2. Vertalen van je eigen tekst:

Je schrijft zelf een essay in taal A en laat het vertalen naar taal B met een tool. Dit is geen plagiaat, omdat de inhoud van jou is. Je kunt bijvoorbeeld prima je zelfgeschreven Nederlandse samenvatting naar het Engels laten vertalen voor een internationaal project. Let wel op de kwaliteit: automatische vertalingen zijn niet foutloos. Controleer altijd het resultaat, want kromme of letterlijke zinnen kunnen argwaan wekken bij docenten. En zoals hierboven besproken: als de opdracht bedoeld was om in taal B te leren schrijven, overleg dan of dit is toegestaan.

→ Dus: DeepL en Google Translate zijn legitieme hulpmiddelen, maar gebruik ze bewust. Vertaal je andermans teksten? Zorg dan dat je ze citeert of parafraseert met bronvermelding, net zoals je bij een niet-vertaalde bron zou doen. Gebruik je de tools om je eigen werk in een andere taal te krijgen? Dan ben je moreel oké, zij het met de kanttekening dat je eerlijk moet blijven over de bedoeling van de opdracht.

Grammarly en andere schrijftools

Niet alleen vertaalmachines, maar ook schrijfhulpen als Grammarly, Google Docs spellingcontrole of Microsoft Editor zijn populair. Deze tools checken je spelling en grammatica, en geven soms suggesties voor duidelijkere zinnen. Mag je die gebruiken? Over het algemeen: ja, natuurlijk. Het is vergelijkbaar met je tekst door een vriend laten nalezen op taalfouten, niemand verwacht dat je opzettelijk fouten laat staan. Het eindresultaat is nog steeds jouw eigen content, alleen taalkundig verbeterd.

Toch een paar aandachtspunten:

Inhoud vs. vorm: Grammarly verbetert meestal vorm (grammatica, stijl) en niet de inhoud. Zolang jij zelf de ideeën en zinsopbouw hebt gemaakt, is er geen plagiaat. Je neemt niets over van een ander; je poetst alleen jouw werk op. Dit is dus toegestaan en zelfs verstandig om te doen.
Te grote aanpassingen: Pas op dat je niet blindelings alle suggesties accepteert die zo’n tool geeft. Als Grammarly bijvoorbeeld hele zinnen herschrijft die niet meer als jouw eigen formulering voelen, dan ga je richting het door AI laten schrijven. In de praktijk zal dat bij pure grammatica-tools weinig voorkomen, maar blijf kritisch. Uiteindelijk moet jij achter elke zin staan.
Onderwijsbeleid: Sommige opleidingen vermelden specifiek of het gebruik van spelling/grammaticacontrole is toegestaan. In vrijwel alle gevallen is het antwoord ja, omdat het onder normale hulpmiddelen valt; net als een woordenboek. Maar mocht een docent zeggen "graag je onbewerkte schrijfstijl zien" (bijvoorbeeld om je taalvaardigheid te meten), houd je daar dan aan.

AI-tools zoals ChatGPT en Claude: vertaalplagiaat of niet?

Stel, je vraagt ChatGPT om een essay voor je te schrijven over jouw onderwerp. De AI spuugt een mooi lopend verhaal uit, jij kopieert het en levert het in. Is dat plagiaat? Ja, absoluut. Je hebt het werk immers niet zelf gedaan, je presenteert het antwoord van ChatGPT als jouw eigen tekst.

Universiteiten zien het gebruik van AI om hele teksten te schrijven dan ook als een vorm van plagiaat of fraude. Universiteit Leiden zegt hierover: “ChatGPT mag niet gebruikt worden voor het schrijven van teksten of het letterlijk herschrijven van bestaande teksten. Dit wordt gezien als plagiaat”. Met andere woorden: of je nou een mens inhuurt of een computer gebruikt om je opdracht te maken, je levert werk in dat niet door jou is gecreëerd. Dat is plagiaat.

Hulp vs. overnemen

Toch blijft het grijs gebied. AI-tools kunnen namelijk ook nuttige hulpmiddelen zijn als je ze goed inzet. Het verschil zit hem in hulp krijgen versus werk uit handen geven. En die grens is dun. Enkele vuistregels:

Brainstormen:

Gebruik AI gerust om ideeën op te doen. Je kunt ChatGPT bijvoorbeeld vragen om feiten over een onderwerp, een uitleg van een concept, of een opzetje/structuur voor je betoog. Dit is vergelijkbaar met naslagwerken lezen of een medestudent om tips vragen. Jij bepaalt vervolgens welke ideeën je echt gebruikt en hoe je ze opschrijft. Zolang het eindwerk van jou is, zit je goed. Dit soort gebruik van AI wordt meestal niet als plagiaat gezien, omdat jij de eigenlijke schrijver blijft.

Tekst laten schrijven:

Laat je ChatGPT hele alinea’s of paragrafen formuleren en neem je die ongewijzigd over? Dan ga je de verkeerde kant op. Je bent dan namelijk niet meer zelf aan het schrijven. Het risico is groot: je begrijpt misschien niet eens alles wat er staat (AI kan ook onzin genereren), de stijl valt buiten jouw normale schrijfstijl, en je hebt feitelijk andermans (zij het een robot’s) woorden gekopieerd. Dit is plagiaat, tenzij je het als citaat met bron zou aangeven. Maar “ChatGPT” als auteur citeren voor elk stukje is niet echt de bedoeling van een eigen opdracht.

Herschrijven en controleren:

Sommige studenten gebruiken AI om hun eigen tekst te laten herschrijven in mooier Engels/Nederlands. Bijvoorbeeld: je typt zelf een ruwe paragraaf en vraagt aan Claude of ChatGPT: “Herformuleer dit in academische toon”. Het resultaat neem je grotendeels over. Dit is een lastig geval. Enerzijds komt de kerninhoud van jou, anderzijds zijn veel zinnen door AI bedacht. Je loopt hiermee dezelfde risico's als bij vertaalsoftware: het kan stiekem als verbergen van je eigen zwakke punten worden gezien.

Officieel is dit niet toegestaan zonder overleg. De lijn tussen een schrijf-assistent en een ghostwriter (want dat is AI dan) is vaag. Als je dit doet, wees er dan in elk geval open over tegen je begeleider. In academisch werk geldt: als je een AI hebt gebruikt voor bepaalde passages, hoor je dat te vermelden. Doe je dat niet, dan zit je weer in plagiaatterritorium omdat je de bron van de formuleringen verzwijgt. Lees ook: AI checker: Voorkom een negatief bsa!

Kunnen docenten AI-plagiaat opsporen?

Een veelgestelde vraag: “Maar hoe weten ze het, een AI-tekst is toch origineel?” Klopt, een AI genereert elke keer nieuwe combinaties van woorden. Plagiaatdetectoren zoals Turnitin konden dit tot voor kort niet herkennen. Toch zijn docenten niet machteloos. Ze letten op allerlei signalen:

Onnatuurlijke stijl: Teksten van ChatGPT klinken soms te algemeen of te perfect. Een docent merkt het op als een eerstejaars ineens schrijft als een ervaren academicus. Ook missen AI-teksten vaak een persoonlijke invalshoek of kritische eigen visie. Als jouw essay klinisch alle kanten van een onderwerp belicht zonder duidelijke originele stelling, gaan docenten argwaan krijgen.
Herkenbare fouten of trekken: AI maakt andere fouten dan mensen. Bijvoorbeeld met verzonnen bronnen. Een docent die zo'n bron opzoekt zal snel zien dat er iets niet pluis is. Of steeds hetzelfde punt herhalen met net andere woorden: AI heeft de neiging tot redundantie. Dit zijn dingen waar docenten inmiddels op getraind zijn.
Technische hulpmiddelen: Daarnaast zijn er AI-detectors ontwikkeld. Turnitin heeft een AI-check ingebouwd die aangeeft met een bepaald percentage of een tekst door AI is geschreven. Ook tools als GPTZero en anderen beweren AI-tekst te kunnen markeren. Deze zijn niet waterdicht en leveren wel eens false positives/negatives, maar ze geven docenten een indicatie.
Bovendien kunnen docenten via versiegeschiedenis (bijv. Google Docs “Revision history”) zien of een document in grote brokken tegelijk is verschenen in plaats van geleidelijk getypt. Sommige slimme docenten verwerken zelfs opdrachtspecifieke unieke zinnetjes in de instructies (verborgen in witte tekst bijvoorbeeld) om te zien of een student die negeert; een mooie truc om AI-gegenereerde antwoorden te ontmaskeren.

Gevolgen van plagiaat: waarom je dit écht wilt vermijden

Hopelijk is duidelijk: vertaalplagiaat (en plagiaat in het algemeen) plegen is het niet waard. Naast het ethische aspect – je benadeelt jezelf en de originele auteur – zijn de sancties in het hoger onderwijs fors. Als je wordt betrapt, kun je rekenen op maatregelen van de examencommissie. In het milde geval krijg je een 0 voor de opdracht of mag je de module niet halen.

Maar het kan veel erger. Veel instellingen hanteren bij ernstige fraude een schorsing, soms voor een heel jaar, of in extreme gevallen zelfs uitschrijving van de opleiding. Daarnaast blijf je vaak met een stigma zitten: bij een volgende opdracht kijkt men extra kritisch naar je werk, en vertrouwen terugwinnen is lastig.

En voor wat? Om een paar uur werk te besparen? Om een hoger cijfer te stelen? Dat is het echt niet waard. Zeker niet als je bedenkt dat er zoveel legitieme manieren zijn om hulp te krijgen (docenten, medestudenten, schrijfcentra, etc.) zonder regels te breken.

Word je beschuldigd van vertaalplagiaat? Wij helpen je

Bij academische integriteit hoort ook weten wat te doen als je onverhoopt wordt beschuldigd van plagiaat. Is een docent van mening dat jouw verslag verdacht veel op een vertaling lijkt? Moet je mogelijk voor de examencommissie verschijnen vanwege vermeend vertaalplagiaat? Dan is het slim om juridisch advies in te winnen bij De Studentenadvocaat. Een van onze advocaten kan samen met jou de zaak bekijken en wellicht een sanctie verminderen of zelfs laten vervallen. Dus zit jij in de knoop door een beschuldiging van plagiaat? Aarzel dan niet. Laat het ons weten via een berichtje, wij schieten je te hulp!